Er an 1616 Felip III envièc a Juan Francisco de Gracia entà actualizar e recopilar era administracion aranesa en un nau document coneishut com “Ordinaciones”. Eth sòn títol originau ei Ordinaciones, Pragmàtica y Edictos reales del Valle de Aran hechos en el año mil seiscientos diez y seis por el doctor Juan Francisco de Gracia, entonces assessor de Ribagorza y visitador real en el dicho Valle y aora del Consejo del Rey Nuestro Señor en la Real Chancelleria del Reyno de Mallorca.Un des sòns capítols tracte dera naua forma d’insaculacion e extraccion des oficis dera Val d’Aran. Ath delà des oficiaus des lòcs e viles araneses, i auie: sis conselhèrs, un per terçon (Pujòlo, Arties e Garòs, Castièro, Marcatosa, Lairissa e Quate Lòcs); un procurador o sindic Generau; sis proòms, un per cada terçon e tres oïdors de compdes.
Aguesti oficis nomentats d’extraccion utilisaran era forma d’insaculacion o imborsacion. Des d’alavetz es nòms des persones aptes tà èster conselhèr, sindic e oïdors de compdes, s’escriuràn en cedules de pergamin, cada ua d’aguestes se meterà en un cartucho de husta nomentat redolin, (en es documents antics escrits en castelhan se le nomente ceruelo, suposam que poirie hèr referéncia ath tipe de husta que s’utilisaue, ceridèr). Toti eren deth madeish color e forma. Un cop metut eth nòm dera persona insaculada se barrauen damb cèra. Es redonlins se calauen laguens des bosses qu’auien eth titol de “Bossa de sindic…” (ua bossa), “Bossa de conselhèr deth terçon…” (sies bosses damb eth nòm des terçons) e “Bossa d’oïdors de compdes…” (tres bosses que corresponerien as bailies).
Tèxte des Ordinacions publicat en sègle
Es bosses se sauvauen en ua arca de husta. Auie tres panhs damb es sues corresponentes claus. Ua d’eres s’entregaue ath governador, representant dera autoritat reiau. Aguest podie èster substituït, per abséncia, malautia… peth jutge ordinari, peth baile de Vielha o peth sòn loctinent. Es autes claus passauen dera següenta forma: eth prumèr an: conselhèrs de Pujòlo e Arties; eth segon an: conselhèrs de Vielha e Marcatosa e eth tresau an: conselhèrs de Bossòst e Lairissa. Totes aqueres persones qu’auien de custodiar era clau, auien de dar jurament de non daurir er arca, e solet daurí-la en es casi escrits enes ordinacions.
Cada an eth prumèr dimenge de seteme, entàs sèt deth maitin, s’amassauen ena glèisa parroquiau de Vielha, eth governador, es conselhèrs e es proòms dera Val entà escotar missa der Esperit Sant. Un còp escotada era missa anauen tara glèisa de Sant Aurenç entà trèi er arca. Prumèr se comprobaue que non auesse estat forçada. Dempús e dauant deth notari e eth secretari se daurie er arca e se treiguien es bosses. Laguens d’eres se trapauen es redolins damb es nòms des candiats. Mès tard es eleccions se trasladèren entara glèisa de Sant Miquèu de Vielha e se celebrauen eth dimenge abantes de Tot Sants.
En 1834, Isabel II suprimic es institucions tradicionaus araneses. En 1990, damb era Lei 16/1990, de 13 de junhsèga, sus eth regim especiau dera Val d’Aran se restablic eth Conselh Generau e eth sindic d’Aran coma principaus institucions dera organizacion administratiua pròpia dera Val d’Aran. Eth 17 de junh de 1991, se celebreren es prumères eleccions ath Conselh. D’acòrd damb era Lei, Aran se dividís en sies circumscripcions, que se corresponen damb es sòns terçons istorics. Eth numero de conselhèrs e conselhères a elegir en cadun ei eth següent: Pujòlo: dus membres; Arties e Garòs: dus membres; Castièro: quate membres; Marcatosa: un membre; Lairissa: un membre e Quate Lòcs: tres membres.
Actuaument, un libre imprés en 1752, qu’arremasse eth tèxte originau des Ordinacions; forme part de l’exposició permanent del Musèu dera Val d’Aran a Vielha. Es usuaris der Archiu Generau d’Aran pòden consultar-le per Internet damb era opcion “Arxius en línea: Cercador de fons i documents” dera Xarxa d’Arxius Comarcals.
Arca entara eleccion des Conselhèrs e Sindic.
Grup d'Arxivers de Lleida 